Umowa agencyjna

Portal prawny dla agentów, przedstawicieli handlowych i ich prawników

  • O Autorze
  • Pomoc prawna
  • Kontakt
  • Start
  • Umowa agencyjna
  • Świadczenie wyrównawcze
  • Wypowiedzenie – ebook
  • Akty prawne

4.8.1. Ograniczenie lub wyłączenie możliwości zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia

D. Bucior, Wypowiedzenie umowy agencyjnej, 2012
SPIS TREŚCI

1. Ocena kompetencji stron w zakresie ograniczenia czy wyłączenia możliwości zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia zależy od wyjaśnienia charakteru prawnego art. 7642 § 1 k.c. Przepisy k.c. o umowie agencyjnej nie wskazują, czy chodzi tu o regulację bezwzględnie czy też względnie wiążącą. Kwestia ta musi być zatem rozstrzygnięta w drodze wykładni, uwzględniającej przede wszystkim argumenty o charakterze funkcjonalnym.
 

2. W przeciwieństwie do prawa polskiego zakres kompetencji stron w odniesieniu do wypowiedzenia przedwczesnego (wypowiedzenia nadzwyczajnego) został jednoznacznie rozstrzygnięty w prawie niemieckim.

Zgodnie z § 89a ust. 1 zd. 2 HGB prawo nadzwyczajnego wypowiedzenia nie może zostać wyłączone ani ograniczone. W związku z tym przyjmuje się jednolicie, że postanowienia umowne przewidujące całkowite wyłączenie prawa nadzwyczajnego wypowiedzenia, ograniczające je tylko do wskazanych w umowie okoliczności, przewidujące możliwość dokonania wypowiedzenia tylko w ciągu oznaczonego okresu czy też wprowadzające konieczność przeprowadzenia uprzedniej mediacji między stronami, są bezskuteczne (umowa zaś pozostaje skuteczna w pozostałej części)[1].

Zakazem z § 89a ust. 1 zd. 2 HGB obejmuje się również klauzule wprowadzające obowiązek zachowania oznaczonego okresu lub terminu[2] wypowiedzenia nadzwyczajnego[3]. Dopuszcza się natomiast zrzeczenie się już powstałego prawa nadzwyczajnego wypowiedzenia po uzyskaniu przez uprawnionego informacji o zaistnieniu ważnego powodu[4]. Kontrowersje wywołuje kwestia dopuszczalności uzależnienia skuteczności wypowiedzenia od wskazania przez wypowiadającego w oświadczeniu przyczyny wypowiedzenia (czyli od uzasadnienia wypowiedzenia)[5].

Na równi z klauzulami bezpośrednio wyłączającymi lub ograniczającymi prawo wypowiedzenia nadzwyczajnego stawia się postanowienia, które pośrednio utrudniają skorzystanie z tego prawa, tzn. przewidują negatywne konsekwencje majątkowe na wypadek dokonania wypowiedzenia nadzwyczajnego (np. zapłatę kar umownych, natychmiastową wymagalność długoterminowej pożyczki)[6].

Mimo że postanowienia wyłączające lub ograniczające prawo wypowiedzenia nadzwyczajnego uznaje się bezskuteczne, to jednak przypisuje się im pewne znaczenie. Mianowicie, świadcząc o woli stron daleko idącej stabilizacji zobowiązania, mogą one stanowić istotny czynnik wpływający na ocenę układu interesów stron i tym samym na istnienie ważnego powodu wypowiedzenia[7], co niekiedy tłumaczy się przy wykorzystaniu konstrukcji domniemania nieistnienia ważnego powodu, które zawsze może zostać przez wypowiadającego wzruszone[8].

Rozstrzygnięcie niemieckiego HGB nie jest uwarunkowane specyfiką umowy o przedstawicielstwo handlowe czy potrzebą ochrony przedstawiciela handlowego (jest to przepis obustronnie imperatywny[9]). Przyjmuje się w literaturze, że w każdym wypadku prawa wypowiedzenia nadzwyczajnego, opartego na przesłance niemożności wymagania dalszego pozostawania w stosunku umownym, jest ono zasadniczo wyłączone z zakresu kompetencji stron. Przemawia za tym teleologiczny fundament tego prawa: ma ono chronić prawo samostanowienia jednostek poprzez umożliwienie stronom uwolnienie się od zobowiązania, którego kontynuowanie przekroczyło próg „niemożności domagania się” (Unzumutbarkeit)[10]. Wskazuje się, że w przypadku prawa nadzwyczajnego wypowiedzenia mamy do czynienia z niezbywalnym prawem jednostki[11].

 

3. Rozwiązanie uznające przepis regulujący przedwczesne wypowiedzenie za bezwzględnie wiążący nadaje się do przyjęcia – mimo braku wyraźnej deklaracji ustawodawcy – również na gruncie prawa polskiego w odniesieniu do art. 7642 § 1 k.c. Takie jest zresztą jednolite stanowisko polskiej literatury[12].

Porządek prawny nie może akceptować umów, które przewidują obowiązek ich wykonywania nawet w sytuacji, gdy od jednej strony nie można wymagać, zgodnie z zasadami słuszności, dalszego pozostawania w stosunku zobowiązaniowym. O tym, że polski ustawodawca takich umów nie akceptuje, świadczy treść przepisów art. 869 § 2 zd. 2 k.c. czy art. 63 § 3 k.s.h., a przede wszystkim treść art. 746 § 3 k.c., wprowadzającego zakaz zrzekania się z góry uprawnienia do wypowiedzenia zlecenia z ważnych powodów.

W jednym punkcie stanowisko polskiego piśmiennictwa różni się od poglądów przyjmowanych na gruncie prawa niemieckiego.

Mianowicie zdaniem T. Wiśniewskiego dopuszczalne jest zastrzeżenie w umowie agencyjnej obowiązku zachowania terminu w razie wypowiedzenia na podstawie art. 7642 § 1 k.c. Ma to stanowić wynik rozumowania a maiori ad minus (komu wolno więcej, wolno mniej): skoro strony w razie zajścia okoliczności z art. 7642 § 1 k.c. mogą dokonać wypowiedzenia ze skutkiem natychmiastowym, to tym bardziej możliwie jest – na podstawie odpowiedniego zapisu umowy – dokonanie wypowiedzenia ze skutkiem odroczonym[13].

Stanowisko T. Wiśniewskiego spotkało się z aprobatą E. Rott-Pietrzyk. Zdaniem Autorki stronom może zależeć na opóźnieniu wystąpienia skutku wypowiedzenia, a

nie sposób wnikać w motywy działania stron, które, kierując się w końcu własnym interesem, wprowadzają na zasadzie consensusu do umowy takie postanowienia[14].

Przedstawiony pogląd nie jest trafny.

Bezwzględnie wiążący charakter przepisu art. 7642 § 1 k.c. oznacza, że zakazane jest jakiekolwiek ograniczenie możliwości dokonania wypowiedzenia przedwczesnego (czyli możliwości zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia). Skutkiem klauzuli przewidującej obowiązek zachowania określonego terminu jest zaś ograniczenie zakresu zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia.

Przykładowo: w umowie zawartej na czas nieoznaczony strony zastrzegają, że w razie zajścia okoliczności z art. 7642 § 1 k.c. wypowiedzenie jest możliwe z zachowaniem miesięcznego, zamiast normalnie wymaganego trzymiesięcznego terminu.

W takim przypadku strony są zwolnione od ograniczenia w postaci obowiązku zachowania terminu tylko częściowo (dalej istnieje obowiązek zachowania krótszego terminu), a nie – jakby to wynikało z zastosowania bezwzględnie wiążącego art. 7642 § 1 k.c. – całkowicie.

Postanowienie wprowadzające obowiązek zachowania terminu wypowiedzenia sprawia, że strona jest zmuszona, pod sankcją odszkodowawczą, pozostawać w stosunku agencyjnym do upływu oznaczonego terminu mimo że nie można tego, zgodnie z zasadami słuszności, od niej wymagać. Efekt jest zatem taki sam jak w sytuacji klauzuli wyłączającej pewne zdarzenia z kręgu okoliczności uzasadniających zwolnienie od ograniczeń wypowiedzenia.

Przy ocenie skuteczności postanowień przewidujących obowiązek zachowania terminu – jak zresztą przy ocenie wszystkich postanowień ograniczających możliwość dokonania wypowiedzenia przedwczesnego – nie ma żadnego znaczenia okoliczność, że opierają się one na zgodnej woli stron i że ich zastrzeżenie stanowi efekt kierowania się przez strony ich własnym interesem. Wola stron, niezależnie do tego, czym jest motywowana, nie jest bowiem w stanie wyłączyć zastosowania przepisu bezwzględnie wiążącego.

Wszelkie klauzule umowne, które wyłączają lub ograniczają możliwość przedwczesnego wypowiedzenia, należy ocenić jako bezskuteczne w tym sensie, że organ stosujący prawo przy dokonywaniu oceny zasadności wypowiedzenia nie jest nimi związany. Podzielić jednak należy prezentowane w doktrynie niemieckiej ujęcie, zgodnie z którym klauzule takie – dokumentując wolę stron stabilizacji zobowiązania – mogą być uwzględnione przy badaniu, czy od wypowiadającego można wymagać dalszego trwania w zobowiązaniu.

Czytaj dalej…

 


[1] Zob. np. G. Schröder, Recht…, s. 359-360; K. J. Hopt, Handelsvertreterrecht, 3. Aufl., s. 127; G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 422; G. Löwisch, (w:) Handelsgesetzbuch, § 89a Nb. 27.

[2] Na temat pojęcie okresu i terminu wypowiedzenia w prawie niemieckim zob. rozdział IV, pkt 1.1.2.1.

[3] Tak H. Oetker, Das Dauerschuldverhältnis…, s. 591.

[4] Zob. np. G. Schröder, Recht…, s. 342-343, 360; K. J. Hopt, Handelsvertreterrecht, 3. Aufl., s. 127-128; G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 422.

[5] Pozytywnej odpowiedzi udziela G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 417; odmiennie G. Löwisch, (w:) Handelsgesetzbuch, § 89a Nb. 43.

[6] Zob. np. G. Löwisch, (w:) Handelsgesetzbuch, § 89a Nb. 27.

[7] Zob. G. Schröder, Recht…, s. 360; G. Löwisch, (w:) Handelsgesetzbuch, § 89a Nb. 27; H. Oetker, Das Dauerschuldverhältnis…, s. 573-575, 591-592.

[8] Tak H. Oetker, Das Dauerschuldverhältnis…, s. 573-575.

[9] Zob. np. G. Löwisch, (w:) Handelsgesetzbuch, § 89a Nb. 27.

[10] Zob. H. Oetker, Das Dauerschuldverhältnis…, s. 455-458, 566, 571.

[11] Zob. U. Preis, M. Stoffels, Die Inhaltskontrolle der Verträge selbständiger und unselbständiger Handelsvertreter, ZHR Bd. 160 (1996), s. 470: unverzichtbares Freiheitsrecht.

[12] Zob. T. Wiśniewski, Umowa…, s. 149-150; T. Wiśniewski, (w:) Komentarz…, t. 2, wyd. 8, s. 506-507; L. Ogiegło, (w:) Kodeks…, red. K. Pietrzykowski, t. II, s. 642; J. Jezioro, (w:) Kodeks…, red. E. Gniewek, s. 1193-1194.

[13] Zob. T. Wiśniewski, Umowa…, s. 143. Zob. również T. Wiśniewski, (w:) Komentarz…, t. 2, wyd. 8, s. 497-498.

[14] E. Rott-Pietrzyk, Agent…, s. 364-365.

Share this:

  • Facebook
  • LinkedIn
  • Twitter

Dr Dariusz Bucior

Adiunkt w Katedrze Prawa Handlowego KUL. Partner w Kancelarii BWHS. Autor bloga prawniczego z zakresu prawa cywilnego i handlowego.

Spis treści

  • Wstęp
  • Wykaz skrótów
  • Wykaz literatury
  • 1. Umowa agencyjna – zagadnienia kwalifikacyjne
    • 1.1. Pojęcie umowy agencyjnej
    • 1.2. Charakter prawny umowy agencyjnej
    • 1.3. Podział umów agencyjnych na umowy zawarte na czas oznaczony i umowy zawarte na czas nieoznaczony
      • 1.3.1. Znaczenie podziału na umowy agencyjne zawarte na czas oznaczony i umowy zawarte na czas nieoznaczony
      • 1.3.2. Kryterium podziału umów agencyjnych na umowy zawarte na czas oznaczony i umowy zawarte na czas nieoznaczony
        • 1.3.2.1. Uwagi wstępne
        • 1.3.2.2. Umowa z zastrzeżeniem terminu końcowego w postaci: dies certus an, certus quando
        • 1.3.2.3. Umowa z zastrzeżeniem terminu końcowego w postaci: dies certus an, incertus quando, lub z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego
        • 1.3.2.4. Umowa z klauzulą prolongacyjną
  • 2. Prawo wypowiedzenia umowy agencyjnej
    • 2.1. Uwagi wstępne
    • 2.2. Pojęcie prawa wypowiedzenia
    • 2.3. Prawo wypowiedzenia jako prawo kształtujące
    • 2.4. Powstanie i wygaśnięcie prawa wypowiedzenia
    • 2.5. Wykonanie prawa wypowiedzenia
      • 2.5.1. Sposób wykonania prawa wypowiedzenia
      • 2.5.2. Złożenie oświadczenia woli o wypowiedzeniu
      • 2.5.3. Treść oświadczenia woli o wypowiedzeniu
      • 2.5.4. Forma oświadczenia woli o wypowiedzeniu
      • 2.5.5. Charakter prawny wypowiedzenia jako czynności prawnej
  • 3. Ograniczenia prawa wypowiedzenia umowy agencyjnej
    • 3.1. Ograniczenia prawa wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony
      • 3.1.1. Ograniczenie prawa wypowiedzenia przewidziane w art. 7641 k.c.
        • 3.1.1.1. Treść ograniczenia – uwagi ogólne
        • 3.1.1.2. Obowiązek zachowania terminu wypowiedzenia
          • 3.1.1.2.1. Uwagi wstępne i terminologiczne
          • 3.1.1.2.2. Funkcje obowiązku zachowania terminu wypowiedzenia
          • 3.1.1.2.3. Treść obowiązku zachowania terminu
        • 3.1.1.3. Zakres kompetencji stron w odniesieniu do ograniczenia z art. 764 1 k.c.
          • 3.1.1.3.1. Modyfikacja długości terminów wypowiedzenia
          • 3.1.1.3.2. Zmiana dopuszczalnej chwili nastąpienia skutku wypowiedzenia
          • 3.1.1.3.3. Zniesienie obowiązku zachowania terminu wypowiedzenia
          • 3.1.1.3.4. Ograniczenia wypowiedzenia jako instrument stabilizacji stosunku agencyjnego
      • 3.1.2. Ograniczenie prawa wypowiedzenia a niezamortyzowane inwestycje agenta – wzmianka
    • 3.2. Ograniczenia prawa wypowiedzenia umowy zawartej na czas oznaczony (art. 7642 k.c.)
      • 3.2.1. Treść ograniczeń
      • 3.2.2. Zakres kompetencji stron w odniesieniu do ograniczeń wypowiedzenia umowy na czas oznaczony
        • 3.2.2.1. Destabilizacja terminowego stosunku agencyjnego poprzez zastąpienie obowiązku niedokonywania wypowiedzenia obowiązkiem zachowania terminu
          • 3.2.2.1.1. Uwagi wstępne
          • 3.2.2.1.2. Poglądy doktryny niemieckiej
          • 3.2.2.1.3. Poglądy orzecznictwa i doktryny polskiej
          • 3.2.2.1.4. Stanowisko własne
        • 3.2.2.2. Inne sposoby destabilizacji terminowego stosunku agencyjnego
  • 4. Zwolnienie od ograniczeń prawa wypowiedzenia (art. 7642 § 1 k.c.)
    • 4.1. Uwagi wstępne
    • 4.2. Pojęcie okoliczności zwalniających od ograniczeń prawa wypowiedzenia
    • 4.3. Przedwczesne wypowiedzenie z powodu naruszenia umowy a ogólne skutki zwłoki i niemożliwości świadczenia
    • 4.4. Zwolnienie od ograniczeń a moment nastąpienia okoliczności mających usprawiedliwić wypowiedzenie
    • 4.5. Zwolnienie od ograniczeń a oświadczenie woli o wypowiedzeniu
      • 4.5.1. Zwolnienie od ograniczeń a moment złożenia oświadczenia o wypowiedzeniu
      • 4.5.2. Zwolnienie od ograniczeń a treść oświadczenia o wypowiedzeniu
    • 4.6. Okoliczności zwalniające od ograniczeń prawa wypowiedzenia a przyczyny wadliwości umowy agencyjnej
    • 4.7. Zakres zwolnienia od ograniczeń prawa wypowiedzenia
    • 4.8. Zakres kompetencji stron w odniesieniu do zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia
      • 4.8.1. Ograniczenie lub wyłączenie możliwości zwolnienia od ograniczeń wypowiedzenia
      • 4.8.2. Rozszerzenie możliwości zwolnienia od ograniczeń prawa wypowiedzenia
  • Podsumowanie

Copyright © 2025 Dr Dariusz Bucior