2.5.5. Charakter prawny wypowiedzenia jako czynności prawnej

Z dotychczasowych wywodów wynika, że czynność prawna dokonywana w wykonaniu prawa wypowiedzenia stanowi czynność prawną jednostronną, czyli dochodzi do skutku przez złożenie oświadczenia woli jednej strony stosunku agencyjnego[1]. Z punktu widzenia kryterium komunikowania oświadczenia woli wypowiedzenie należy zakwalifikować jako czynność prawną wymagającą zakomunikowania innej osobie (czynność prawna indywidualnie adresowana)[2].

Wypowiedzenie stanowi czynność prawną konsensualną, w tym sensie, że dochodzi do skutku wyłącznie poprzez złożenie oświadczenia woli[3].

Nie ma natomiast potrzeby rozważania, czy wypowiedzenie jest zawsze czynnością prawną dokonywaną „między żyjącymi” (inter vivos)[4] czy też w pewnych sytuacjach może być uznana za czynność „na wypadek śmierci” (morits causa). Nawet bowiem wtedy, gdy nastąpienie skutku wypowiedzenia zostało w jakiś sposób współuzależnione od śmierci wypowiadającego, zakwalifikowanie wypowiedzenia jako czynności dokonanej mortis causa pozostaje bez znaczenia z punktu widzenia zastosowania przepisów dotyczących takich czynności[5].

Wyrażono pogląd, że czynności prawne stanowiące wykonanie prawa kształtującego nie są ani czynnościami zobowiązującymi, ani rozporządzającymi, ale stanowią odrębną kategorię czynności prawnych[6]. Konsekwencją takiego stanowiska musiałoby być uznanie, że dokonanie wypowiedzenia umowy agencyjnej przez stronę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych nie wymaga zgody jej przedstawiciela ustawowego (art. 17 k.c.)[7].

Sądzę jednak, że istnieją podstawy do zakwalifikowania wypowiedzenia jako czynności prawnej rozporządzającej.

Przez czynność rozporządzającą z reguły rozumie się czynność, której bezpośrednim skutkiem jest negatywna zmiana w sferze majątkowych praw podmiotowych tego, kto rozporządzenia dokonuje, polegająca na przeniesieniu, obciążeniu, ograniczeniu lub zniesieniu prawa[8].

Skoro bezpośrednim skutkiem wypowiedzenia jest wygaśnięcie stosunku agencyjnego, to nie powinno być wątpliwości co do tego, że prowadzi ono tym samym do wygaśnięcia wierzytelności wypowiadającego o spełnienie świadczenia za okres przypadający po dniu nastąpienia skutku wypowiedzenia. Jest zatem spełniona przesłanka „zniesienia” prawa podmiotowego.

Należy zaznaczyć, że pogląd o rozporządzającym charakterze wypowiedzenia formułowany jest zarówno w polskiej[9] jak i niemieckiej[10] doktrynie.

W literaturze wyróżnia się – jako podklasę czynności zobowiązujących i rozporządzających – czynności prawne przysparzające (przysporzenia), rozumiane jako czynności bezpośrednio wywołujące korzystne zmiany (zwiększenie aktywów lub ograniczenie pasywów) w sytuacji majątkowej innej osoby niż ta, która zobowiązuje się lub dokonuje rozporządzenia[11].

Z uwagi na skutek wypowiedzenia w postaci wygaśnięcia stosunku agencyjnego i tym samym wygaśnięcie długu adresata wypowiedzenia można by bronić poglądu, że wypowiedzenie jest czynnością prawną przysparzającą. Ustalenie takie nie pociąga za sobą jednak żadnych konsekwencji prawnych, a w szczególności bezcelowe byłoby rozważanie, czy dokonywane przysporzenie musi opierać się na jakiejś kauzie, czy też ma charakter abstrakcyjny[12].

Jak się wydaje, czynność prawna wypowiedzenia nie mieści się również w podziale na czynność prawne odpłatne i nieodpłatne, a w każdym bądź razie – z uwagi na „dwukierunkowość” skutku wypowiedzenia (wygaśnięcie zobowiązań obydwu stron) – na pewno nie można jej zakwalifikować jako czynności nieodpłatnej[13].