3.1.2. Ograniczenie prawa wypowiedzenia a niezamortyzowane inwestycje agenta – wzmianka

W literaturze niemieckiej dotyczącej prawa dystrybucji stawia się kwestię wpływu braku zamortyzowania inwestycji poczynionych przez pośrednika (rozumianego szeroko jako dystrybutora, franchisingobiorcę, przedstawiciela handlowego czy agenta komisowego) na skuteczność wypowiedzenia umowy dokonanego przez przedsiębiorcę (organizatora systemu dystrybucji).

Z uwagi na ukierunkowanie poczynionych nakładów na dany system dystrybucji z reguły nie jest możliwa ich pełna amortyzacja poza zawiązanym stosunkiem prawnym. Jeżeli zatem przedsiębiorca dokona wypowiedzenia przed ich zamortyzowaniem, naraża pośrednika na negatywne konsekwencje majątkowe w postaci utraty części zainwestowanego kapitału.

Konieczność dokonywania specyficznych dla danego systemu dystrybucji inwestycji pojawia się głównie w przypadku umów dystrybucyjnych oraz umów franchisingowych. W odniesieniu zresztą do tych umów przedstawione zagadnienie jest najczęściej omawiane. Działalność agentów handlowych w zdecydowanie mniejszym stopniu związana jest z dokonywaniem tego rodzaju nakładów[2]. Sytuacje takie jednak w praktyce się zdarzają[3]. W związku z tym wydaje się uzasadnione przynajmniej szkicowe przedstawienie możliwego w świetle prawa polskiego rozwiązania problemu.

Dyskusja prowadzona w tym zakresie w nauce niemieckiej nie doprowadziła jak dotąd do wypracowania jednolitego stanowiska[4].

Dominujące ujęcie[5] wskazuje na możliwość ochrony pośrednika za pomocą § 242 BGB i statuowanej w tym przepisie zasady dobrej wiary i lojalności (Treu und Glauben). Wypowiedzenie dokonane przez przedsiębiorcę nie uwzględniające faktu braku zamortyzowania inwestycji poczynionych przez pośrednika może naruszać wyprowadzane z § 242 BGB zasady szczegółowe takie jak zakaz sprzecznego zachowania (das Verbot widersprüchlichen Verhaltens), zakaz nadużywania prawa (Rechtsmißbrauch) czy obowiązek lojalności (Treuepflicht). Jako sankcję naruszenia § 242 BGB wskazuje się bezskuteczność wypowiedzenia[6] lub odpowiedzialność odszkodowawczą wypowiadającego[7], ewentualnie przyjmuje się, że wypowiadającemu przysługuje „prawo wyboru” między sankcją bezskuteczności a sankcją odszkodowawczą[8].

Podejmowane są również próby poszukiwania alternatywnych względem § 242 BGB instrumentów ochrony pośrednika.

I tak, reprezentowany jest pogląd, że w razie dokonania wypowiedzenia przed zamortyzowaniem się inwestycji pośrednik jest chroniony za pośrednictwem roszczeń odszkodowawczych względem wypowiadającego, które to roszczenia stanowią skutek tzw. pozytywnego naruszenia umowy (a konkretnie: naruszenia przez wypowiadającego ciążącego na nim szczególnego obowiązku lojalności)[9] lub też naruszenia zakazu dokonywania wypowiedzenia w czasie nieodpowiednim (Kündigung zur Unzeit)[10].

Inni Autorzy – nawiązując do ogólnych instrumentów wykładni oświadczeń woli – przyjmują, że każdej dokonywanej przez pośrednika inwestycji towarzyszy dorozumiana umowa zobowiązująca przedsiębiorcę do niedokonywania wypowiedzenia przed zamortyzowaniem się poczynionych nakładów[11], lub też, że skutek w postaci obowiązku zrekompensowania nie zamortyzowanych inwestycji możliwy jest do przyjęcia na podstawie tzw. uzupełniającej wykładni umowy[12].

Formułowane są również poglądy, że wystarczającą ochronę zapewnia regulacja ustawowa dotycząca zwrotu wydatków poczynionych przez pośrednika (§ 87 d HGB)[13] lub przyznająca pośrednikowi roszczenie wyrównawcze (§ 89b HGB)[14].

Oceniając przedstawione zagadnienie na gruncie prawa polskiego można stwierdzić, że właściwego instrumentu ochrony inwestycji agenta przed skutkami wypowiedzenia nie należy upatrywać w instytucji roszczenia o świadczenie wyrównawcze (art. 764³-764⁵ k.c.). Stanowi ono szczególne wynagrodzenie przysługujące agentowi w razie dalszego czerpania przez dającego zlecenie korzyści z klienteli pozyskanej przez agenta. Poza tym potrzeba ochrony inwestycji agenta pojawia się także w tych sytuacjach, w których brak jest przesłanek do wypłaty wyrównania (np. brak czerpania korzyści przez dającego zlecenie). Równie nieadekwatny wydaje się tutaj przepis regulujący roszczenie o zwrot wydatków (art. 762 k.c.). Z reguły bowiem omawiane inwestycje stanowią wydatki, które zgodnie z wolą stron mają być ponoszone wyłącznie przez agenta.