SPIS TREŚCI
W odniesieniu do wypowiedzenia nadzwyczajnego regulowanego w § 89a HGB dominuje w literaturze niemieckiej pogląd, że wskazanie w oświadczeniu o wypowiedzeniu przyczyny wypowiedzenia nie stanowi przesłanki jego skuteczności. Wymaga się jedynie, aby z treści oświadczenia jednoznacznie wynikało, że chodzi o wypowiedzenie nadzwyczajne. Przyjmuje się jednocześnie, że adresat wypowiedzenia ma prawo żądania od wypowiadającego, aby ten niezwłocznie poinformował go na piśmie o przyczynie wypowiedzenia (stosowany w drodze analogii § 626 ust. 2 zd. 3 BGB)[1].
Zgodnie natomiast ze stanowiskiem mniejszościowym skuteczność wypowiedzenia zależy od wskazania w oświadczeniu „ważnego powodu”, za wyjątkiem sytuacji, gdy powód wypowiedzenia jest znany adresatowi[2].
W polskiej literaturze dotyczącej umowy agencyjnej na kwestię obowiązku uzasadnienia wypowiedzenia zwrócili uwagę bodaj jedynie Z. Fenichel, wymagający podania przyczyny już w chwili wypowiedzenia (o ile przyczyna ta jest znana wypowiadającemu)[3], oraz T. Wiśniewski, zajmujący stanowisko zbieżne z dominującym poglądem doktryny niemieckiej[4].
Z uwagi na obligacyjny charakter ograniczeń prawa wypowiedzenia umowy agencyjnej zagadnienie wymaganej treści oświadczenia o wypowiedzeniu nie może być postrzegane – tak jak na gruncie prawa niemieckiego – w kontekście przesłanek skuteczności wypowiedzenia. Wywołuje ono skutek w momencie wskazanym w oświadczeniu niezależnie od tego, czy wypowiadający wskazał przyczyny wypowiedzenia albo czy określił je jako wypowiedzenie przedwczesne.
W odniesieniu do polskiej regulacji pojawia się natomiast kwestia, czy odpowiednie ukształtowanie treści oświadczenia stanowi – obok zaistnienia okoliczności z art. 7642 § 1 k.c. – przesłankę zwolnienia z ustawowych ograniczeń prawa wypowiedzenia.
Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Przepis art. 7642 § 1 k.c. nie wspomina bowiem o takiej dodatkowej przesłance.
W związku z tym dla skuteczności zwolnienia wystarczające będzie samo nastąpienie okoliczności usprawiedliwiających wypowiedzenie.
Przedstawiona interpretacja nie oznacza, że interes adresata wypowiedzenia w uzyskaniu informacji o przyczynie wypowiedzenia pozbawiony jest ochrony. Należy bowiem przyjąć, że z ogólnego obowiązku lojalności (art. 760 k.c.) wynika obowiązek poinformowania adresata o przyczynie wypowiedzenia, jeżeli oczywiście przyczyna ta nie jest mu znana. W razie niewykonania tego obowiązku wypowiadający może narazić się na odpowiedzialność odszkodowawczą (np. jeżeli adresat nieświadom przyczyny wypowiedzenia poniesie koszty dochodzenia przed sądem nieuzasadnionych roszczeń odszkodowawczych z tytułu naruszenia ograniczeń wypowiedzenia).
W sytuacji, gdy przyczyny podane w oświadczeniu o wypowiedzeniu nie odpowiadają ustawowym wymogom, nie ma przeszkód, aby wypowiadający już po dokonaniu wypowiedzenia wskazał inne okoliczności usprawiedliwiające przedwczesne zakończenie stosunku agencyjnego, jeżeli istniały one już w momencie złożenia oświadczenia.
Teza ta wynika bezpośrednio z przyjętego wcześniej braku związku między umotywowaniem wypowiedzenia a skutecznością zwolnienia od ograniczeń prawa wypowiedzenia[5]. Nie ma tutaj znaczenia, czy wypowiadający w chwili złożenia oświadczenia wiedział o tych dodatkowych okolicznościach czy też nie[6].
Późniejsze powołanie okoliczności niewskazanych w oświadczeniu o wypowiedzeniu będzie jednak niedopuszczalne, jeżeli z tego oświadczenia lub z innych oświadczeń wypowiadającego (także złożonych w sposób dorozumiany) wynika zrzeczenie się możliwości powoływania na inne znane wypowiadającemu okoliczności[7]. Trudno natomiast niedopuszczalność powołania dodatkowych okoliczności uzasadniać samym upływem czasu między dokonaniem wypowiedzenia a powołaniem tych okoliczności[8].
[1] Zob. np. D. Brüggemann (w:) Handelsgesetzbuch. Großkommentar, s. 166-167; J. Sonnenschein, B. Weitemeyer, (w:) Heymann…, s. 688; K. J. Hopt, Handelsvertreterrecht, 3. Aufl., s. 122; G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 416-417.
[2] Zob. G. Schröder, Recht…, s. 351; K.-H. Thume, (w:) W. Küstner, K.-H. Thume, Handbuch…, s. 610-611. Stanowisko powołanych Autorów jest jednak, jak się wydaje, niekonsekwentne, gdyż jednocześnie dopuszczają analogiczne stosowanie § 626 ust. 2 zd. 3 BGB.
[3] Zob. Z. Fenichel, Wypowiedzenie…, s. 741, z uzasadnieniem wskazującym na potrzebę ochrony interesu adresata wypowiedzenia: winien on wiedzieć, „czy ma wszcząć spór, czy nie”.
[4] Zob. T. Wiśniewski, Umowa…, s. 151-152.
[5] Zob. na tle § 89a HGB np. G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 418; J. Sonnenschein, B. Weitemeyer, (w:) Heymann…, s. 688.
[6] Zob. np. G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 418; J. Sonnenschein, B. Weitemeyer, (w:) Heymann…, s. 688.
[7] Zob. np. D. Brüggemann (w:) Handelsgesetzbuch. Großkommentar, s. 167; K.-H. Thume, (w:) W. Küstner, K.-H. Thume, Handbuch…, s. 617-618. Niejasno T. Wiśniewski, Umowa…, s. 152.
[8] Tak G. von Hoyningen-Huene, Die kaufmännischen…, s. 418-419, z powołaniem się na zasadę dobrej wiary i lojalności (Treu und Glauben).